HAZRET-İ LOKMAN'IN OĞLUNA!
"TEFSİRDE GEÇEN HİKMETLİ SÖZLERİ"
EY OĞUL
Hazret-i Lokman ilim ve hikmetiyle dillere destan bir
zattır. Bunun içindir ki, kendisine Lokman Hakîm, denmiştir. Hz. Lokman, ismi
Kur'ân'da da geçen, peygamber veya veli olduğu hakkında kesin bir bilgi
bulunmayan bir mânâ büyüğüdür.
İslâm tarihinde Hazret-i Lokman'ın hikmetli sözleri,
vecizeleri, öğütleri ve tavsiyeleri meşhurdur.
Hafs bin Ömer'in rivayetine göre, Hz. Lokman yanına bir
torba hardal tanesi koyarak oğluna öğüt vermeye başlar. Her öğüt verdikçe
torbadan bir hardal çıkarır. Sonunda torbadaki hardal tükenir ve oğluna da
şöyle der:
"Ey oğul, sana o kadar öğüt verdim ki, şayet bu öğütler
bir dağa verilseydi, dağ yarılırdı."
Hz. Lokman'ın Saran ismindeki bu oğlu babasının verdiği
bütün öğütlere uymuştu.12
Lokman Aleyhisselâmın hikmetli sözlerinin asıl kaynağı
Kur'ân-ı Kerimdir.
O halde Kur'ân-ı Kerimde yer alan bu öğütler tefsirlerde de
genişçe bulunur.
Cenab-ı Hak, Hazret-i Lokman'ın dilinden bu sözleri şu
âyetlerle (meâlen) beyan buyurur:
12. ibni Kesîr
Tercümesi, 12:6409.
Allah'a ortak koşma
"Hani Lokman oğluna öğüt verirken demişti ki, 'Oğlum
(ey oğul!) Allah'a ortak koşma. Muhakkak ki şirk pek büyük bir zulümdür.
Allah her yaptığını ortaya çıkarır
"Oğlum, eğer yaptığın iş hardal tanesi kadar bile olsa
ve bir taş içine girse, Allah onu ortaya çıkarır. Muhakkak ki, Allah en gizli
işleri bütün inceliğiyle bilir, O her şeyden hakkıyla haberdardır.
Namazını dos doğru kıl
"Oğlum, namazını dos doğru kıl. İyiliği tavsiye et,
kötülükten sakındır. Başına gelene sabret. Şüphesiz ki bunlar uğrunda azim ve
sebat edilmeye değer işlerdendir.
Kasılarak yürüme, yavaş konuş
"Gururlanıp insanlardan yüzünü çevirme. Yeryüzünde
kasılarak yürüme. Çünkü Allah büyüklük taslayan ve övünenleri sevmez.
"Yürüyüşünde mutedil ol. Sesini alçalt. Seslerin en
çirkini, şüphesiz ki, eşeklerin sesidir."13
13. Lokman Sûresi,
13-19.
وَلَقَدْ آتَيْنَا لُقْمَانَ الْحِكْمَةَ أَنِ اشْكُرْ لِلَّهِ وَمَن يَشْكُرْ
فَإِنَّمَا يَشْكُرُ لِنَفْسِهِ وَمَن كَفَرَ فَإِنَّ اللَّهَ غَنِيٌّ حَمِيدٌ
Şanım hakkı için Lokmana hikmet verdik ki şükret Allaha diye
ve her kim şükrederse kendi lehine eder, her kim de nankörlük ederse her halde
Allah ganiydir, hamîddir
وَإِذْ قَالَ لُقْمَانُ لِابْنِهِ وَهُوَ يَعِظُهُ يَا بُنَيَّ لَا
تُشْرِكْ بِاللَّهِ إِنَّ الشِّرْكَ لَظُلْمٌ عَظِيمٌ
Hani Lokman da oğluna demişti, ona va'zediyordu; Yavrum,
Allaha şirk koşma, çünkü şirk çok büyük bir zulümdür
وَوَصَّيْنَا الْإِنسَانَ بِوَالِدَيْهِ حَمَلَتْهُ أُمُّهُ وَهْنًا
عَلَى وَهْنٍ وَفِصَالُهُ فِي عَامَيْنِ أَنِ اشْكُرْ لِي وَلِوَالِدَيْكَ إِلَيَّ
الْمَصِيرُ
Gerçi insana ebeveynini de
tavsıye ettik, anası onu za'f, za'f üstüne taşıdı, süt kesimi de iki sene
içinde şükret diye bana ve anana babana, ki banadır geliş
وَإِن جَاهَدَاكَ عَلى أَن تُشْرِكَ بِي مَا لَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ
فَلَا تُطِعْهُمَا وَصَاحِبْهُمَا فِي الدُّنْيَا مَعْرُوفًا وَاتَّبِعْ سَبِيلَ مَنْ
أَنَابَ إِلَيَّ ثُمَّ إِلَيَّ مَرْجِعُكُمْ فَأُنَبِّئُكُم بِمَا كُنتُمْ
تَعْمَلُونَ
Bununla beraber o ikisi de sana sence hakkında bir ılim
olmıyan hiçi bana şerik koşturmağa uğraşırlarsa o vakıt onlara itaat etme ve
kendilerine Dünyada ma'ruf surette musahabet eyle de bana yüz tutanın yolunu
tut, sonra dönüb bana geleceksiniz de ben size yaptıklarınızı haber vereceğim
يَا بُنَيَّ إِنَّهَا إِن تَكُ مِثْقَالَ حَبَّةٍ مِّنْ خَرْدَلٍ
فَتَكُن فِي صَخْرَةٍ أَوْ فِي السَّمَاوَاتِ أَوْ فِي الْأَرْضِ يَأْتِ بِهَا اللَّهُ
إِنَّ اللَّهَ لَطِيفٌ خَبِيرٌ
Yavrum! haberin olsun ki yaptığın bir hardal danesi tartısı
olsa da bir kaya içinde veya Göklerde veya Yerin dibinde gizlense Allah onu
getirir mizanına kor, çünkü Allah lâtiftir, habîrdir
يَا بُنَيَّ أَقِمِ الصَّلَاةَ وَأْمُرْ بِالْمَعْرُوفِ وَانْهَ عَنِ الْمُنكَرِ
وَاصْبِرْ عَلَى مَا أَصَابَكَ إِنَّ ذَلِكَ مِنْ عَزْمِ الْأُمُورِ
Yavrum! namazı kıl, ma'rufu emir ve münkerden nehiy ve
başına gelene sabr et, çünkü bunlar azmolunacak işlerdendir
وَلَا تُصَعِّرْ خَدَّكَ لِلنَّاسِ وَلَا تَمْشِ فِي الْأَرْضِ
مَرَحًا إِنَّ اللَّهَ لَا يُحِبُّ كُلَّ مُخْتَالٍ فَخُورٍ
Hem nâsa avurdunu şişirme ve Yer yüzünde çalımla yürüme,
çünkü Allah, öğüngen kurulganın hiç birini sevmez
وَاقْصِدْ فِي مَشْيِكَ وَاغْضُضْ مِن صَوْتِكَ إِنَّ أَنكَرَ
الْأَصْوَاتِ لَصَوْتُ الْحَمِيرِ
Gidişinde mu'tedil ol, sesini pesden (alçalt) al, çünkü
seslerin en beti her halde eşekler sesidir
Kur'ân-ı Kerim » 31 / LOKMÂN – 13-19
"TEFSİRDE GEÇEN HİKMETLİ SÖZLERİ"
Hazret-i Lokman'ın tefsirlerde geçen hikmetli
sözlerinden bazıları şöyledir:
Takvayı esas al
Ey oğul!
Takvayı kendin için kârlı bir ticaret olarak kabul et. Çünkü
böyle ticaretler sonsuz kazançlar temin eder.
Merasimlere katıl
Ey oğul!
Cenaze merasimlerine katıl. Düğün merasimlerinden de uzak
durmaya çalış. Çünkü cenaze sana âhireti hatırlatır; düğün ise dünyaya çeker.
Horozdan geri kalma
Ey oğul!
Horozdan daha geri kalma. Çünkü sen uykunun derinliklerinde
iken, o dünyayı sese vererek insanları uykudan uyandırmaya çalışır.
Tevbeyi geciktirme
Ey oğul!
Tevbeyi geciktirme. Çünkü ölüm ansızın geliverir.
Cahille dost olma
Ey oğul!
Cahil kimselerle dostluk kurma. Çünkü onunla dost olursan,
kendi yaptıklarını senin hoş karşıladığını sanar.
Allah'tan kork
Ey oğul!
Allah'tan hakkıyla kork. Kalbinin bozuk olduğunu bildiğin
halde başkalarının sana saygı göstermesi için takva ehli olduğunu ihsas
ettirme.
Susmak altındır
Ey oğul!
Şimdiye kadar susmaktan dolayı hiç pişmanlık duymadım. Çünkü
söz gümüşse, sükût altındır.
Günahlardan sakın
Ey oğul!
Kötülük ve günahlar senden sakındığı gibi, yani işlemedikçe
sana dokunmadığı gibi, sen de onlardan sakın. Çünkü kötülük kötülüğü, günah da
günahı çeker.
İlim meclislerine katıl
Ey oğul!
Âlimlerin meclisinde bulun. Hikmet ehlinin sohbetlerini
dinle. Çünkü Allah kuru toprağı yağmurla nasıl canlandırırsa, ölmüş kalbleri de
hikmetli sözlerle öyle diriltir."14
14. Tefsîrü's-Sâvî,
3:255-256.
Yalandan sakın
Ey oğul!
Allah, yalancının yüz suyunu kurutur, haya duygusunu
giderir. Ahlâksız kimsenin de sıkıntısı hiç eksik olmaz.
Ahmak adamdan uzak dur
Ey oğul!
Kayaları uzaklara taşımak, ahmak adama laf anlatmaktan daha
kolaydır.
Kendi işini kendin gör
Ey oğul!
Cahili vasıta olarak kullanmaktan, işini gördürmekten uzak
dur. Şayet akıllı birisini bulamazsan kendi işini kendin gör.
Kendi milletinin kızıyla evlen
Ey oğul!
Kendi milletinden olmayan bir kızla evlenme. Aksi takdirde
çocukların ileride sıkıntıdan kurtulamazlar.
Ey oğul!
Öyle bir zaman gelecek ki, sabırlı insanların bile yüzü
gülmez olacaktır.
Allah'ın anıldığı meclislere katıl
Ey oğul!
Katılacağın meclisleri kendin ara bul. Allah'ın anıldığı
meclisleri bulunca hemen oturuver. Çünkü âlim isen ilmin artar, cahil isen yeni
bir şeyi öğrenmiş olursun. Oraya inen rahmetten sen de payını alırsın. Allah'ın
anılmadığı meclislere hiç katılma. Çünkü âlim de olsan, cahil de olsan zarar
görürsün. Ayrıca oraya inecek olan İlâhî gazaptan sen de nasibini alırsın.
Ey oğul!
Sofrana takva ehli mü'minleri davet et.
Tecrübe sahipleriyle istişare et
Ey oğul!
Her işinde ilim ve tecrübe sahibi kimselerle istişare et,
onların fikrini almaya çalış.
Takvadan bir gemi edin
Ey oğul!
Dünya dipsiz bir denizdir. Onda niceleri boğulmuştur. Bunun
için takvadan bir gemi edin. İçine îmânı yükle. Tevekkül yelkeniyle açıl. Ancak
bu şekilde selâmetle yol alır, sahile çıkarsın.
Kötü komşudan uzak dur
Ey oğul!
Nice ağır yükler taşıdım. Fakat kötü komşu kadar ağır bir
yüke rastlamadım. Nice acılar tattım, fakat fakirlikten daha şiddetli bir acı
tatmadım.
İlimden nasibini al
Ey oğul!
İnsan fakir de olsa ilim ve hikmetiyle hükümdarların
meclisinde yer alır.
Arkadaş seçimine dikkat et
Ey oğul!
Birisiyle dostluk kurmak istiyorsan, önce onu öfkelendirecek
bir şey yap. Şayet öfkeli iken sana insaflı davranırsa ona yaklaş, insafsız
davranırsa uzak dur.
Âhirete hazırlan
Ey oğul!
Dünyaya geldin geleli âhirete doğru yol alıyorsun. Bunun
için âhiret yurdu, sana dünya yurdundan daha yakındır.
Dilini duaya alıştır
Ey oğul!
Dilini 'Allah'ım, beni affet' demeye alıştır. Çünkü öyle
anlar vardır ki, o saatlerde Allah duaları reddetmez, istediğini ihsan eder.
Borçlanmaktan uzak dur
Ey oğul!
Borçlanmaktan uzak dur. Çünkü borç, seni gündüz zillete
sürükler, gece de üzüntüye boğar.
Günah işlemeye cesaretin olmasın
Ey oğul!
Allah'tan öyle bir şey iste ki, günah işlemeye cesaretin
olmasın. Ve Allah'tan öyle kork ki, rahmetinden hiçbir zaman ümidin kesilmesin.
Önce selâm ver
Ey oğul!
Bir cemaatin bulunduğu yere gittiğin vakit, önce onlara
İslâmın okunu at, yani selâm ver. Sonra bir köşeye otur, onları konuşuyor halde
görmedikçe sen de konuşma. Şayet Allah'ın zikrine dalacak olurlarsa sen de
onlara katıl. Fakat başka bir söze geçerlerse oradan ayrıl.
Kendini anla
Ey oğul!
İki dünyada mes'ut olmak istiyorsan, kendini anla. Okuyup
bilgili olmaya çalış. Çalış ki, bilenle bilmeyen bir olmaz.
Tembel olma
Ey oğul!
Tembel olma. Tembellik bedbahtlık alâmetidir.
Acele etme
Ey oğul!
Acele etme, acele şeytan işidir.
Güler yüz göster
Ey oğul!
Ahlâkını düzelt. Dostuna da, düşmanına da güler yüz göster.
Ancak değerin ve itibarın kırılacak derecede hareket etme.
Orta yolu tut
Ey oğul!
Her şeyin hayırlısı olan orta yolu tercih et.
Yolda dikkatli yürü
Ey oğul!
Yolda yürürken yüzünü gözünü oraya buraya çevirme ki, gönlün
vesvesede kalmasın.
Mecliste önce oturma
Ey oğul!
Bir cemaat içinde bulunduğunda onlar ayakta iken oturma.
Oturdukları zaman sen de oturuver.
Yollara tükürme
Ey oğul!
Bıyık ve sakalınla oynama. Parmağını burnuna sokma. Yollara
tükürme, sesli sümkürme. Elinle sinek kovalamayı terk et.
Az konuş
Ey oğul!
Sükût ve teenni ile hareket et. Az konuş. Çok konuşmak,
yanılmaya sebeptir.
Sözü fazla dağıtma
Ey oğul!
Konuşurken sözü fazla dağıtma. Aksi takdirde şerefine zarar
gelir. Konuşurken başkalarını utandırma. Kaş göz işareti yapma.
Güzel ve lâtif sözleri duymaya çalış. Fazla hayrete düşme.
Sözün tekrarlanmasını isteme. İnsanları güldürecek ve kendini maskara edecek
sözlerden sakın.
Atıp tutma
Ey oğul!
Kimse hakkında atıp tutma.
Fazla ısrar etme
Ey oğul!
Senden bir şey istendiği zaman, elinden geliyorsa vermeye
çalış. Birinden bir şey istediğinde de fazla ısrar etme.
Dinde tartışmaya girme
Ey oğul!
Dinle alakası olmayan meselelerde aksi vaki ise tartışmaya
ve münakaşaya girme.
Fakirliğini kimseye açma
Ey oğul!
Acizliğini ve fakirliğini hiç kimseye, hattâ ailene dahi
açma ki, onların yanında itibarın düşmesin, sözünü dinlemez olmasınlar.
Hizmetçilerle şakalaşma
Ey oğul!
Hizmetçi ve benzeri kimselerle şakalaşma. Çünkü bunlarla şakalaşmak hakaret ve düşmanlığa sebep olur. Onlara
öyle muamele et ki, hem seni sevsinler, hem de senden korksunlar.
Şiddetten sakın
Ey oğul!
Çocukları ve elinin altındakileri terbiye ederken şiddetten
sakın. Öfkelendiğin vakit vakarla geçiştirmeye çalış. Mümkün olursa sövüp dövme
ki, aksi takdirde onların gözünde mehabetin yok olur.
Kendini ve çocuklarını övüp durma.
Ey oğul!
Hayasız gençlerle ve o halde olan kız çocukları ile ülfet
etme. Çünkü dünya ve âhirette mezellete sebep olur.
Önce düşün
Ey oğul!
Bir kimse ile bozuşursan, dilini tut ve makbul olan sözü
söyle. Önce düşün, sonra söze giriş.
Herkesin değerini ve layık olduğu hürmeti muhafaza eyle.
Azla yetin
Ey oğul!
Bir kimsenin davetinde bulunduğun vakit, azla yetin.
Dalkavukluk edip de o yemeği övmekle başkalarının yemeğini kötüleyip tahkir
etme.
Misafirlikte gözlerine dikkat et
Ey oğul!
Bir kimsenin evinde misafir kaldığın vakit gözlerine dikkat
et. Her tarafa bakıp durma. Durumuna vakıf olduktan sonra dine aykırı da olsa
sırrını ifşa etme.
Elini çek
Ey oğul!
Emanete hiyanetten elini çek.
Kimseye açma
Ey oğul!
Bir işe başladığın zaman, meydana gelmeden önce kimseye açma
ki, mahcup düşmeyesin.
Çok ver
Ey oğul!
Sadakayı çok ver. Mal sevgisini gönlünden çıkar.
Razı ol
Ey oğul!
Doğru söyle, Allah'tan gelene razı ol.
Yemekte şunlara dikkat et
Ey oğul!
Yemekten önce ve sonra ellerini yıka. Bu hal fakirliğini
giderir, göze kuvvet verir.
Çok yemek kalbe katılık ve gaflet verir. İbadette tembelliğe
sebep olur.
Yemeğin başında Bismillah, sonunda Elhamdülillah, ortasında
da nimetin Allah'tan geldiğini düşün.
Tek elle ekmeği koparma. Bu hareket kibirli insanların
âdetidir.
Yemeğin başında ve sonunda bir parça tuz yemek birçok
hastalığa karşı devadır.
Lokmayı küçük tut ve iyice çiğne.
Müsafir geldiği zaman mümkünse yemeği büyük kaba koy,
berekete sebep olur.
Yemek yerken önünden al, ekmeğin ve tabağın ortasından alma.
Elinden ekmek ve yemek parçası düştüğünde al, temizle ve
öyle ye.
Sıcak olan yemeğe soğutmak için ağzınla üfleme, soğuyuncaya
kadar bekle.
Yemeği çabuk yeme.
Hurma ve kayısı gibi sayılabilir meyveleri teker teker ye,
çifter çifter yeme ve çekirdeklerini bir tarafa topla.
Yemek arasında çok su içme. Su içerken bardağın içine bak.
İçine uygunsuz bir şey düşmüş olmasın. Suyu içerken üç nefeste içiver.
Yemeğe herkesten önce el uzatma.
Yemek esnasında güzel şeylerden bahset.
Sofrada bulunan arkadaşlarına ara sıra göz ucuyla bak. Yemek
ve ekmeği o tarafa sür.
Misafirler çekingen davranırlarsa üç defadan fazla yemeleri
için ısrar eyleme. Yemek yeme isteğin yoksa özür beyan eyle.
Dilini tut
Ey oğul!
İlim ve takva ehli veya herhangi bir sebeple senden ileride
bulunan bir kimsenin huzurunda dilini tut.
Dostlarını dinle
Ey oğul!
Senin iyiliğini isteyen dostlarının tavsiye ve öğütlerini
can kulağıyla dinle.
Doğru ol
Ey oğul!
Sözünde, işinde ve gidişinde doğru ol. Doğru olan sözlerinin
bile hayrete ve tereddüde sebep olacaksa, söyleme daha iyi.
Ümidini kesme
Ey oğul!
İnsanların gönlünü almaya çalış. Allah'ın rahmetinden
ümidini kesme.
İyi ol
Ey oğul!
Açıkta ve gizlide iyi olmaya çalış.
Varlık yokluktan, akıl sarhoşluktan iyidir.
Bir şeyi vaktinden önce isteme.
İçini süsle
Ey oğul!
İçini dışından daha çok süsle: İçin Hakkın, dışın halkın
baktığı yerdir.
Her yerde ve her zaman Allah'ı yanında hazır nazır olarak
bil.
Allah nazarında seni
utandıracak işi bırak.
