Osmanlı'nın İrlanda'ya yardımı Avrupa'ya örnek oldu
Yedikıta Dergisi'nin Mart 2012 sayısında, derginin ilgi çeken içeriği dışında bir de hediye var. Osmanlı Devleti'nin yaptığı yardımlardan dolayı
İrlanda'dan
Sultan Abdülmecid Han'a
yollanan mektup,
Bu Mektubun gönderilmesine sebep neydi....
Osmanlı'nın İrlanda'ya yardımı Avrupa'ya örnek oldu
Osmanlı
İmparatorluğu büyük bir kıtlık geçiren İrlanda'ya 1847'de yardım
göndermiş ve bu yardım Avrupa devletlerine örnek olmuştu.
İrlanda
Cumhurbaşkanı'nın Türkiyeye yaptığı ziyaret, iki ülke arasında 19'uncu
yüzyıl ortalarına uzanan tarihi bağları yeniden gündeme getirdi. Bunun
üzerine bir tartışma başladı. İrlanda'ya yardımın şehir efsanesi
olduğunu söyleyenler oldu. Ancak Osmanlı'nın gönderdiği bu yardımla
ilgili arşivlerimizde birçok belge mevcut.
PATATESLER ÇÜRÜDÜ
19.
yüzyıl İrlanda'sı İngilizler'e karşı mücadele içindeydi. Katolik
İrlandalılar, kabul etmedikleri Anglikan Kilisesi'ne vergi vermeyi
hazmedemiyorlardı. Ayrıca ırken İngilizler'den farklıydılar ve ayrı bir
dil konuşuyorlardı. İrlandalılar'ın bir kısmı bağımsızlık, bir kısmı ise
özerklik peşindeydi.
1841'de İrlanda 8 milyon kişilik bir nüfusa
sahipti. Nüfusun büyük bir kısmı tarımla uğraşıyordu. En önemli ürün
ise patatesti. Patates, özellikle yoksulların ana yemeği olmuştu. Bu
dönemde meydana gelen ve patatesleri çürüten bir hastalık İrlanda'yı
perişan etti. 1846 kıtlık yılında 800 bin kişi ölürken bir milyondan
fazla İrlandalı göç etti. Zaten nüfusu fazla olmayan İrlanda iyice
güçsüzleşti. İngiliz yöneticileri bu durumu kullandılar. Direnen siyasi
liderlerin bir kısmını satın aldılar. Bir kısmını ise sürgüne
gönderdiler.
OSMANLI YARDIMI
Osmanlı
Devleti İrlanda'daki bu durumu haber alınca 1,000 paundluk bir yardım
yaptı. İngiltere elçiliği 1847 Nisan'ında bu yardım için padişaha
teşekkür etti. Daha sonra İrlandalı asilzâdeler bir teşekkür mektubunu
padişaha gönderdiler. Mektubu getiren Oberbak padişahın huzuruna çıkmak
için müracaat etti. Teşekkür için gelen Oberbak 26 Mayıs 1849 Cumartesi
günü Sultan Abdülmecid'in huzuruna çıkarak halkının minnettarlığını
ifade etti.
BÜYÜK KITLIK
19.
yüzyılın başlarında İrlanda'nın en önemli yiyeceği patatesti.
İrlandalılar'ın neredeyse yarısı patates sayesinde yaşıyordu. Yarım
dönümlük bir araziye ekilen patates dört kişilik bir ailenin karnını
doyuruyordu. Ancak 1845'in sonlarından itibaren yaşanan ve dört yıl
süren kıtlık İrlanda'da her şeyi alt üst etti. Bir tür mantar 1845'te
patatese musallat oldu. Patatesler topraktayken çürüdü. 1845 mahsulünden
umudunu kesen köylüler 1846 ekimine umut bağladılar. Fakat 1846 daha
kötü oldu. Çürüyen patateslerin kokusu İrlandalılar'ın da umudunu sona
erdirmişti. İnsanlar yiyecek bir şey bulamadıkları için bir deri bir
kemik kalmışlardı. İngiltere zamanında yardım etmediği gibi aç kalanları
da düşük ücretle yol ve kanal inşaatında çalıştırdı. Yüz binlerce
İrlandalı ölürken bir milyondan fazlası da ABD veya Avustralya gibi
ülkelere göç etti. 1849 yılında hastalık sona ermiş ancak İrlanda,
nüfusunun dörtte birinden fazlasını kaybetmişti. Bugün İrlanda, Kuzey
İrlanda ile birlikte 6 milyonluk bir nüfusa sahip ve işin ilginç tarafı
dünyanın değişik ülkelerinde on milyonlarca İrlandalı yaşıyor.
ALLAH MAJESTELERİNDEN RAZI OLSUN
Majesteleri Osmanlı Padişahı Sultan Abdülmecid Han'a,
Allah Majestelerinden razı olsun.
Biz
aşağıda imzası bulunan İrlandalı asilzâdeler, ileri gelenler ve tüm
halk olarak majesteleri tarafından çilekeş ve ıstıraplı İrlanda halkına
gösterilmiş olan ihsan ve teveccühün cömertliğine en derin teşekkür ve
minnetimizi ifade etmek ve halkımız adına İrlandalılar'ın sıkıntılarını
hafifletmek ve acılarını dindirmek için gönderilen bin paundluk cömert
yardıma teşekkür için müsaadenizle hürmetlerimizi sunuyoruz.
Eşine
az rastlanır türde, ülkemizde ansızın ortaya çıkan kıtlık ve fakir
halkın karşı karşıya kaldığı çaresizlik Allah'ın hikmetiyle takdir
olunmuştur. İrlanda halkının bu durumda kendilerini ve ailelerini açlık
ve ölümden korumak adına diğer ülkelerin şefkat ve cömertliğine
başvurmaktan başka seçeneği kalmamıştır. Majestelerinin bu zor durumdaki
insanların yardım talebine verdiği mertçe cevap büyük Avrupa
devletlerine kıymetli bir örnek olmuştur.
Bu vaktinde yapılmış
hayırlı davranış, pek çok kişiyi ferahlatmış ve ölümden kurtarmıştır.
Onlar adına tekrar majestelerine minnettarlığımızı sunmak, idareniz
altında bulunan ve ihsanınızda payı olan halkınızın ve ülkenizin,
katlanmak zorunda kaldığımız sıkıntılardan muhafaza buyrulması
dileğimizi izninizle ifade ediyoruz.
Gökkubbe Altında Birlikte Yaşamak, Ankara 2006, s. 321.
Osmanlı'nın İrlanda'da bıraktığı iz
(İrlandalılar'ın Osmanlı Sultanı'na Gönderdikleri Teşekkür Mektubu)
İrlanda Asilzâdeleri'nin
Osmanlı Padişahı'na gönderdikleri ve hâlen
Topkapı Sarayı Müzesi arşivinde muhafaza edilen yardım sonrası gönderilmiş
Teşekkür Mektubu'nda şöyle deniliyor:
"Aşağıda
imzaları bulunan biz İrlanda Asilzâdeleri, Beyefendileri ve Sâkinleri,
Majesteleri tarafından acı çeken kederli İrlanda Halkı'na gösterilen
cömert hayırseverlik ve alâkaya en derin minnetlerimizi saygıyla takdim
eder ve onlar adına Majesteleri tarafından İrlanda Halkı'nın
ihtiyaçlarını karşılamak ve acısını dindirmek üzere cömertçe yapılan
1.000 Sterlinlik bağış için teşekkürlerimizi arz ederiz."
(Drogheda Şehri'nin Ayyıldızlı Amblemi)
İrlanda’yı kasıp kavuran kıtlık döneminde,
Osmanlı Devleti’nin yaptığı nakdî ve aynî yardımın hatırasına 2006 Mayıs ayında Dublin’e yetmiş mil uzaklıktaki
Drogheda şehrinde tören yapılarak, o döneme ait tarihî Belediye Binası'na "
Şükran Plâketi" asıldı.
Yaklaşık iki milyon İrlandalı'nın göç etmesine ve ölümüne sebep olan açlık ve kıtlık felâketi sırasında
Sultan Abdülmecid, zor durumdaki İrlanda halkına
10.000 Sterlin yardımda bulunmak istedi. Fakat kendi topraklarına dâhil olan bu bölgeye sadece
2.000 Sterlin yardım yapmayı kararlaştıran
İngiltere Kraliçesi Victoria,
Osmanlı'nın kendilerinden kat kat fazla bağış yapmasını kabul
etmeyerek, İstanbul’daki büyükelçisi vasıtasıyla, Sultan’ın teklifini
reddetti ve Osmanlı bağışı
-İngiltere'nin isteğiyle- 1.000 Sterlin'e indirildi.
Sultan Abdülmecid bunun üzerine İrlanda’ya tahıl yüklü
5 gemi gönderdi. Fakat İngilizler'in
Dublin Limanı’na sokmadıkları erzak dolu yardım gemileri, yüklerini
Drogheda Limanı’na
boşalttı. (1847) Bu dönemde İngiltere ve kıta Avrupa’sı sanayi
devriminin getirdiği refah ve zenginliğe rağmen İrlanda’ya yardım
etmezken,
Osmanlı içinde bulunduğu maddî sıkıntı ve uzak coğrafi mesafeye aldırmadan zor durumdaki bölge insanına yardım etmek istiyordu.
İşte, bu olayın anısına
800. kuruluş yıldönümünü kutlayan Drogheda Belediyesi’nce yaptırılan "
Şükran Plâketi", 150 yıl önce Türk Gemicilerin misafir edildiği eski belediye sarayının duvarına (
şimdiki Westcourt Oteli'ne) törenle çakıldı.
Drogheda’nın
Belediye başkanı Alderman Frank Goddfrey törende yaptığı konuşmada şehir ambleminin
Osmanlı hilâl ve yıldızı olduğunu hatırlatarak “
Şükran Plâketi'miz, iki ülke insanlarının dostluk sembolü olacaktır ümidindeyim” dedi.
Kıtlık ve Açlık Müzesi müdürü de,
Türk Halkı'na ve
Osmanlı Devleti’ne minnettar olduklarını vurguladı.
İrlanda Tarihi'nin en önemli olaylarından biri olan İrlanda Açlığı,
Büyük Kıtlık veya Patates Kıtlığı diye de adlandırılan İrlanda patatesinin zehirlenmesi sonucu ortaya çıkan büyük afette yaklaşık
1 milyon İrlandalı hayatını kaybetmiş ve yaklaşık
2 milyon İrlandalı da çoğunlukla Amerika'ya göç ederek ülkeyi terk etmiştir. 1845'te Amerika'dan sızan zehirli bir mikroskobik mantar olan
Phytophtera İnfestans'ın,
ülkenin en temel gıda maddesi olan patates ürününün üçte birini yok
etmesiyle başlayan kıtlıkda ertesi yılki kayıp yüzde 80-90'lara kadar
ulaştı. Aç halkın tohumlukları da yemesi sebebiyle kıtlık 1847'de
zirveye ulaştı. İthal tohumların kullanıldığı 1848'deki mahsulde ise
patateslerin yarıya yakını heba oldu. 1849'dan itibaren azalmaya geçen
felaket 1851'de sona erdi.
Katolik İrlanda, İngiltere tarafından acımasızca sömürülmekteydi. Adanın tarım topraklarının tümü, yaklaşık
10 bin İngiliz'in elinde bulunmaktaydı. Bunlar, bu toprakları
600 bin İrlandalı çiftçiye kiralıyor, aldıkları yüksek rantlarla
İngiltere'de
lordlar gibi yaşıyorlardı. Nüfus yoğunlundan ötürü toprak kiraları çok
yüksekti. En verimli topraklar İngiltere'ye ihraç edilmek üzere tahıl
üretimine ayrılmıştı. Öylesine ki, kıtlığın patladığı 1845'te
İngiltere'ye 1 milyon ton tahıl ile
258.000 koyun
gönderilmişti. İşçilere ücret ödenmiyor, bunun yerine ücret olarak küçük
bir toprak parçası kiralanıyordu. Kiracı çiftçiler ve işçiler, yani
4 milyondan fazla İrlandalı ise tek gıdaları olan patatesi buralarda üretiyorlardı.
Patates Kıtlığı'nın yaşanmasından sonra başlayan ölümler ve göç olaylarından sonra yaklaşık
8 Milyon olan İrlanda nüfusu bir kaç yıl içinde
yaklaşık 5 milyona gerilemiş,
Amerika'ya göç etmek zorunda kalıp bir daha vatanlarına dönemeyen İrlandalılar ise geride pekçok hüzünlü hikaye bırakmışlardır.
İngiltere Kraliçesi'nin kendi topraklarına dahil bir bölgeye
Osmanlı Devleti
tarafından yapılmak istenen nakdî yardımı engellemesi ve yardım
miktarını onda bire düşürmesi, ibret verici bir olaydı. Buna karşılık,
Osmanlı Sultanı Abdülmecid’in
muhtemel siyasi gerilimleri ve ulaşım güçlüklerini de göze alarak 4.000
kilometre uzaklıktaki fakir bir ülkeye tahıl yüklü gemiler göndermesi
tarih sayfalarında benzerine rastlanmayacak bir alicenaplık örneğiydi.
(150 Yıl Önce Türk Gemicilerin Misafir Edildiği Eski Belediye Sarayı)
Evet,
Avrupa'nın en batısında, tarih boyunca hiç karşı karşıya gelmediğimiz
insanların memleketinde, bizimle ilgili, kitabe diyebileceğimiz bir
belge çakılı. Oradaki üç-beş satır, insanlık tarihini anlatan ciltler
dolusu kitaba sığmayacak bir mana zenginliği içinde, daha nice asırlar
ötesine mesaj verip, ışık tutacak.
